Anioł i szatan w walce o losy Polski

Lenkų literatūroje angelas ir velnias vaizduojami nuo seniausių laikų. Dangaus ir pragaro būtybės gausiai aprašomos romantinėje literatūroje, o ypač dviejų žymiausių romantikų - Adomo Mickevičiaus i Julijaus Slovackio kūryboje. Mickevičiaus Vėlinės ir Slovackio Kordianas parodo kovą tarp dviejų pasaulių, kur realybė yra maišoma su fantastika, istorija tampa neatsiejama literatūros dalimi. Yra vaizduojamas angelas, kuris kaip žmogaus globėjas visais atžvilgiais gina fizinį ir dvasinį egzistavimą. Rūpinasi siela ir kūnu kiekvieno žmogaus individualiai, bet ir visos tautos. Visais būdais kovoja gindamas tautos piliečius ir tuo tapdamas mirties angelu priešiškai pusei. Angelas yra vaizduojamas padėdamas kovoje už laisvę, sugebantis pavirsti „pragaro būtybe norint sugrąžinti savo globotinį į doros kelią. Tarpusavyje kovoja gėris ir blogis, angelas ir velnias. Velnias yra vaizduojamas kaip angelo ir žmogaus priešas. Blogio jėgos nekūria naujos istorijos, bet ją parodijoja. Žaidžia klastingą žaidimą kūrdami sukilimo lyderius ir būdami istorinių nelaimingų atsitikimų satyrikais. Yra pabrežiama, kad sukilimas prieš Rusiją negalėjo įvykti, nes vadovavo „kylusieji iš pragariško katilo”. Tuo tarpu rusų rašytojai pragaro būtybes vaizdavo kitaip negu lenkų. Pagal Nikolajaus Gogolo kūrybą, galima teigti, kad nagrinėta buvo visai kitokia tematika. Jo kūryboje velnias nevaizduojamas kaip istorijos veikėjas. Visko kaltininkas yra Rusijos caras – dėl savo elgesio - vadinamas šėtonu. Jo vadovavimo metų, buvo žiauriai kankinti žmonės. Tuo metų nepasitenkinimas buvo reiškiamas literatūros puslapiuose, kur angelas ir šėtonas buvo kaip įrankiai parodyti šalies situaciją.

Angel and devil are portrayed in Polish literature from the oldest times. The creatures of heaven and hell are a richly described in romantic literature, especially by Adam Mickevich and Julius Slovacki. Vėlinės written by Mickevichius and Kordianas by Slovackis show the fight between the two worlds where the reality is mixed with a fantasy and the history becomes a concurrent part of the literature. The angel is portrayed as a patron of human protecting human‘s physical and spiritual existence in all the aspects. He takes care not only of every human‘s soul and body individualy but also of all of the nation. He fights protecting every citizen in the nation using every method and becomes the angel of death for his oponents. Angel is portrayed as a helper who helps human to fight for freedom, he is capable to become the creature of hell if he wants to return and bring his nursling to the light. The evil and good are fighting as devils and angels. Devil is portrayed as the enemy of human and angel. The powers of evil don‘t create new history, but they are spoofing it. They are playing sly games by creating the leaders of rising and by being the satyrists of historical disasters. It is emphasized that the rising against Russia wasn‘t able to happen because the leaders were „risen from the kettle of hell“. Russian writers portray devil differently from the Polish writers. The approach was totally different to the topic according to Nikolaj Gogol oeuvre. Devil is not portrayed as the historical character in Nikolaj‘s Gogol‘s oeuvre. The main culprit is the czar of Russian who was called devil because of his behaviour. When he was leading the country people were racked cruely. The dissatisfaction was being expressed in the literature by using the angel and devil characters to show the situation in the country at that moment.

Anioł jako uosobienie boskiego dobra, wsparcia i miłosierdzia jest znakiem uniwersalnym. Wizerunek jego skrzydlatej postaci, najczęściej w białych powiewnych szatach, do tego z aureolą nad głową, nie zna granic czasowych i przestrzennych... . Występuje w opisach autorów najdawniejszych czasów i jest obecny nie tylko w literaturze polskiej, ale i światowej - do czasów współczesnych. Szatan na kartach literatury objawia się także od dawna w całej swej różnorodności. Problem jego dotyczący to kuszenie ludzi do złego – wprowadzane w odmiennych formach. Ewolucja diabła dokonała się od czasów średniowiecznego postrzegania go jako rogatego potwora o koźlich nogach nie tylko w jego posturze, ale i w zadaniach, jakie ma do spełnienia wobec ludzkości. Pierwszy rozdział teoretyczny przedstawia postacie anioła i szatana w literaturze polskiej przechodząc przez wszystkie epoki i ukazując, jak są opisywane w arcydziełach literatury polskiej. Na temat wizji zaświatów, w tym pojawiających się tam aniołów i szatanów - istnieje bogata i różnorodna twórczość szczególnie u Mickiewicza, jak i Słowackiego, co jest głębiej opisane w kolejnych rozdziałach pracy na temat: Anioł i szatan w walce o losy Polski. Drugi rozdział przedstawia Skrzydlatych wysłańców niebios szerzej opisując Anioła Stróża w podrozdziale Aniele Boży, Stróżu mój... Opisałam opiekuńczość anielską, chcąc pokazać, jak bardzo potrafią opiekować się człowiekiem. Jak bardzo kochają ludzi, że stają się nawet Aniołami zagłady innemu narodowi, a co do konkretnego człowieka, to mogą przeistoczyć się w Anioła w postaci „larwy piekielnej” – aby tylko nawrócić go na dobrą drogę, co jest opisane w podrozdziale Mickiewiczowski Anioł Stróż „z piekła rodem”. Anioł może być w poezji romantycznej przywoływany w znaczeniu duchowym jako osobowy, obdarzony określonymi właściwościami byt sfery sakrum, natury bezcielesnej, ale mogący przybierać postać cielesną. Anielskość postrzegana jest jako doskonałość, nieskazitelność i piękno. Skąd też występująca w języku łączliwość anioła z barwą białą i jasnością czy w ogóle światłem, blaskiem. „Biel bowiem konotuje „doskonałość” i „czystość” ... – podaje Dorota Szagun, co jest dobrym streszczeniem opisu postaci anioła. Należy zauważyć, że opis wyglądu postaci niebiańskich posłańców jest rzeczą niezwykle rzadką w poezji Adama Mickiewicza. Zaryzykować można stwierdzeniem, że wizualizacje aniołów w utworach poety mają w sobie coś z charakteru angelofanii biblijnych. Te ostatnie ukazują aniołów w działaniu lub skupiają się na przekazie słów anioła do człowieka. O kształcie widzialnym niebiańskich posłańców Biblia najczęściej milczy lub napotyka w sposób niezwykle powściągliwy. Twórcy literatury romantycznej także nie podają opisów aniołów, przedstawiają je jedynie do czegoś porównując. Aniołowie walczą o człowieka – przede wszystkim w III części Dziadów – nie tylko z siłami ciemności, ale też wdają się przez ludzkie sprawy w spory między sobą – jak to widać – w scenie sądu anielskiego. Walczą w obronie całego narodu. Adam Mickiewicz opisuje Anioła Stróża przywołując sytuację panującą w kraju, kiedy młodzież wileńska prześladowana była podczas śledztwa o Związek Filomatów i Filaretów. Młodzież w tym okresie bardzo ucierpiała, w kraju prowadzona była polityka znęcania się, oszustwa i zniewolenia. Trzeba było myśleć o wyzwoleniu się spod nacisku władzy carskiej. Mickiewicz ukazuje, w jaki sposób zachowywano się wobec młodzieży polskiej. Ukazuje postacie aniołów, którzy starały się naprawić sytuację. Ogromną zagadką badaczom literatury polskiej jest ukazanie motywu Anioła Stróża przyjmującego „postać larwy piekielnej”. Poeta opisując sytuację w kraju przedstawia konkretne wydarzenia ujmując postać anioła - jako opiekuna indywidualnego – walczącego przeciwko szatanowi. Podrozdział Romantyczne anioły polskiego losu przedstawia aniołów mających cechy stróża i opiekuna, ale roztaczających swe skrzydła „malowane pióry złotemi” - jak to określa Juliusz Słowacki. Przedstawiam tu anioła wolności pojawiającego się w sferach niebiańskich podejmujących nad Polską próbę „wybicia się na wolność”. W kolejnym rozdziale opisałam Władcę ognistego podziemia, gdzie przedstawiłam Działalność sił szatańskich w losach państwa i narodu opisując jaką rolę grali szatani w walce o wolność Ojczyzny. Przedstawiam to na podstawie dramatu Kordian Juliusza Słowackiego, gdzie przedstawiona walka o niepodległość, która osnuta była wokół dwu tradycji – narodowej i biblijnej. Wiązana była nieuchronnie z moralnymi dylematami, a konieczność walczyła z wolnością, co zresztą widać wyraźnie nie tylko w Przygotowaniu, lecz także w całym dramacie Słowackiego. Właśnie to arcydzieło przedstawia diabła, który jest obecny we wszystkich czynach bohatera. Kordian pod tym względem się nie różni od innych bohaterów romantycznych, zarówno w twórczości pisarzy polskich jak i obcych. Po przedstawieniu motywu anioła i szatana w literaturze polskiej w okresie powstań, chodziło mi o to, aby w ogromnym skróceniu przedstawić tematykę twórczości Mikołaja Gogola. Właśnie drugi podrozdział rozdziału o szatanie ujmuje opis twórczości Gogola przedstawiającego integracje sił demonicznych w życiu ludzi, walkę dobra i zła o ich duszę, co także jest opisywane w utworach twórców polskich. Przedstawiał także je w sposób żartobliwy, aby rozśmieszyć czytelnika. Natomiast twórczość Mikołaja Gogola nie posiada opisów mocy piekielnych ze strony historycznej, jak to czynili Polacy. Twórca literatury rosyjskiej po prostu nie miał potrzeby tego robić, gdyż Rosjanie nie walczyli o wolność w odróżnieniu od narodu polskiego. Co należy zauważyć, naród rosyjski czuł niezadowolenie do rządcy kraju, gdyż car rosyjski – zwany szatanem znęcał się nie tylko nad ludźmi innej narodowości, ale także i swoimi. Dlatego właśnie w ostatnim rozdziale pracy opisałam jego zachowania się wobec sobie poddanych, chcąc pokazać, jak bardzo był okrutny, że utożsamiano go z władcą podziemia. Z tego wynikło, że o sytuacji w państwie pisali Polacy walczący o wolność, a także Rosjanie – dekabryści. Inni nie ujmowali opisów anioła i szatana w walce za Polskę, nie opisywali trudnej sytuacji w kraju, srogiego władcę o rysach szatańskich. Właśnie on był winowajcą tego, co się działo w kraju i poza jego granicami. To wpłynęło na literaturę i po jego „przyczynie” powstały opisy anioła i szatana wprowadzanych w walkę o Ojczyznę, walkę dobra i zła, która była toczona w rzeczywistości i na kartach literatury tego okresu. Gdyby nie on, anioł i szatan nie byłyby przedstawiani jako walczący o człowieka i mający jakiś wpływ na historię. Tego motywu w literaturze polskiej nie byłoby, tak jak nie ma go w literaturze rosyjskiej, gdyż twórczość Mikołaja Gogola - tworzącego właśnie w tym okresie, nie podaje opisów postaci zza świata przedstawianych w walce o kraj.